«متاسفم! تموم کرده! اگه یه دیقه زودتر می‌رسید…» وقتی پای سلامتی در میان است، اهمیت وقت‌شناسی دوچندان می‌شود. سلامتی به دو بعد جسمانی و روانی تقسیم می‌شود و هر دو از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. ما بزرگ‌ترها وقتی با مشکلی در زمینه بهداشت جسم و روان مواجه می‌شویم، خیلی زود آن را شناسایی و به متخصص مراجعه می‌کنیم؛ اما کودکان معمولا متوجه مشکل نمی‌شوند یا به هر دلیلی از بیان آن اجتناب می‌کنند. به همین دلیل، شما برای حفظ سلامت روان کودک باید در مورد اینکه چه زمانی باید کودک را پیش روانشناس برد، اطلاعات دقیقی داشته باشید و بدانید چه زمانی فرزندتان به روانشناس کودک نیاز دارد.
چرا به روانشناس کودک مراجعه می کنیم؟
قدیم‌ترها کودکان را «بزرگسالان کوچک» می‌نامیدند و جز از لحاظ جسمانی، بین کودک و بزرگسال تفاوتی قائل نمی‌شدند؛ اما امروزه روان‌شناسان نظر دیگری دارند. به اعتقاد پیاژه، از پیشگامان روانشناسی نوین کودک، شیوه‌های تفکری و رفتاری بچه‌ها با بزرگسالان تفاوت دارد و آن‌ها دنیا را به گونه متفاوتی از ما درک می‌کنند. اگر دنیای آن‌ها با ما متفاوت است، پس برای فهم نحوه برخورد درست با بچه‌ها باید از متخصص حوزه کودک و نوجوان کمک بگیریم.
کودکان از مهارت‌های کلامی و ارتباطی ضعیف‌تری نسبت به بزرگسالان برخوردارند و تشخیص مشکلات آن‌ها با روندهای معمول مصاحبه بزرگسالان امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، روان‌شناسان از تکنیک‌های خاصی مانند تفسیر نقاشی کودکان و بازی‌درمانی برای شناخت مشکلات زیربنایی بچه‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین، برای درک مشکلات فرزندان و نحوه برخورد درست با آن‌ها، مراجعه به روانشناس کودک ضروری است.
پیشنهاد مطالعه: بازی درمانی برای کودکان و کاربردهای ارزشمند آن
اهمیت بردن به موقع کودک پیش روانشناس
از نظر اکثر ما، تنها بیماری‌های جسمانی مشکل محسوب می‌شوند و نیازمند پیگیری فوری و جدی هستند؛ اما برای درمان اختلالات روانی نیز خیلی زود دیر می‌شود. به اعتقاد اکثر مکاتب روانشناسی، تجارب و مشکلات دوران کودکی، شکل‌دهنده شخصیت ما در بزرگسالی هستند؛ یعنی اگر مشکلات دوران کودکی به موقع حل نشوند، در بزرگسالی تا حدود زیادی نسبت به درمان مقاومت می‌کنند. به زبان ساده‌تر، هرچه یک عادت یا ویژگی شخصیتی ناسالم به مدت طولانی‌تری همراه کودک باشد، اصلاح و درمان آن سخت‌تر خواهد شد. بنابراین، بردن به موقع کودک پیش روانشناس از اهمیت زیادی برخوردار است.
روانشناس کودک چه کسی است؟
به روان‌شناسان متخصص در زمینه رشد کودک‌ونوجوان که برای تشخیص و درمان اختلالات ناشی از مشکلات رفتاری و هیجانی این گروه سنی آموزش دیده‌اند، روانشناس بالینی کودک‌ونوجوان گفته می‌شود. به دلیل اهمیت سلامت روان کودکان، برخی دانشجویان به صورت تخصصصی تحت رویکردهای درمانی خاصی مانند درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان آموزش دیده‌اند. روان‌شناسان کودک، به آشنایی والدین، مربیان و معلمان از دنیای کودکانه و بهترین شیوه برخورد با نیازهای بچه‌ها کمک می‌کنند. آن‌ها با تخصص در 5 حوزه زیر، به اصلاح و درمان مشکلات روانی کودکان می‌پردازند:
- مراحل رشد جسمانی، شناختی و هیجانی-اجتماعی
- دوره‌های حساس رشد جسمانی، شناختی و هیجانی-اجتماعی، مانند دوره حساس یادگیری زبان یا بلوغ
- مشکلات رفتاری خاصی مانند شب ادراری کودکان
- مشکلات هیجانی بچه‌ها، مانند ترس از دست دادن والدین
- تعاملات اجتماعی کودکان، مانند نحوه مدیریت تعارض
از کجا بفهمم فرزندم به روانشناس نیاز دارد؟
برای والدین، فهم زمان دقیق نیاز فرزند به روانشناس کمی مشکل است. دیگران شاید مشکل کودک را چیزی گذرا و موقت بدانند و به شما برچسب حساس‌بودن بزنند. متاسفانه، چک‌لیست دقیق و کاملی برای تصمیم‌گیری در مورد زمان دقیق مراجع به روانشناس وجود ندارد و این موضوع تا حدودی به تصمیم شخصی شما بستگی دارد. در واقع، صحبت با یک متخصص در اکثر مواقع به حل بهتر مشکلات هیجانی و ارتباطی فرزندان کمک می‌کند. حتی اگر مشکل کودک موقتی یا مربوط به دوره سنی خاصی باشد، درمان باعث مواجهه بهتر او و شما با آن خواهد شد. در ادامه به چند مورد از زمان‌های نیاز کودک به روانشناس اشاره می‌کنیم.
مواجهه با موقعیت های استرس زا
بعضی بچه‌ها حساس‌تر از بقیه هستند و نسبت به حوادث استرس‌زا، واکنش‌های هیجانی منفی بیشتری نشان می‌دهند؛ بنابراین، با مشاهده کوچک‌ترین علائم استرس و اضطراب در هنگام مواجهه فرزند با رویدادهای آسیب‌زا، از روانشناس کمک بگیرید. مسائلی مانند قلدری در مدرسه، بدرفتاری کلامی و فیزیکی، ضعف سلامت جسمانی، طلاق والدین، تولد فرزند جدید و تغییر محل زندگی از موقعیت‌های استرس‌زای رایج هستند که به بروز مشکلاتی مانند سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان منجر شوند.
استرس‌های مزمن می‌توانند یکی از دلایل بروز مشکلات زبانی مانند لکنت زبان در کودکان باشند.
سرکشی و تندخویی نامتناسب با سن و محیط کودک
اگر رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشگرانه فرزندتان بیش از حد موردانتظار برای سن و محیط اجتماعی او است، از روانشناس کمک بگیرید. اختلالات زیادی مانند اختلالات رفتاری تخریبی، اختلال سلوک و بیش فعالی کودکان در بروز این رفتارها تاثیرگذار هستند. درمان این مشکلات در دوران کودکی بسیار راحت‌تر است و به رشد و موفقیت بیشتر فرزندتان کمک خواهد کرد.
بدتر شدن تدریجی مشکل
گاهی شروع یک مشکل طبیعی، اما ادامه‌یافتن و شدت‌گرفتن آن غیرطبیعی است. به عنوان مثال، بچه‌ها در حدود 2-3 سالگی، تا حدودی لجباز می‌شوند و سپس این لجبازی به مرور فروکش می‌کند. اگر با وجود تمام تلاش‌ها و امتحان‌کردن راه‌حل‌های مختلف، لجبازی کودک روز به روز بدتر شود، احتمالا نشانه یک مشکل زیربنایی مانند حساسیت اضطرابی او باشد. در این مواقع، برای درمان کودک لجباز باید از روانشناس کمک بگیرید.
تجارب دردناک هیجانی (تروما)
شدت برخی از تروماهای دوران کودکی به حدی است که منجربه اختلال استرس پس از ضریه (تروما) و اختلال پانیک یا وحشتزدگی در کودکان و نوجوانان می‌شود. اگر فرزندتان بعد از رویداد استرس‌زای شدیدی مانند از دست‌دادن پدر/مادر، تصادف یا کودک آزاری جنسی، با مشکلات هیجانی مانند کابوس شبانه مواجه شد، حتما و حتما از روانشناس بالینی کودک‌ونوجوان کمک بگیرید. عدم درمان این اختلال در دوران کودکی، احتمال بروز افسردگی، اضطراب، وسواس کودک و خودکشی در نوجوانی و بزرگسالی را افزایش می‌دهد.
تغییرات شخصیتی افراطی و نامعمول
گاهی اخلاق و رفتار کودک به یک‌باره تغییر می‌کند. به عنوان مثال، از فردی برونگرا و پرجنب‌وجوش، به فردی درونگرا و گوشه‌نشین یا از فردی درس‌خوان به دانش آموزی تنبل تبدیل می‌شود. چنین تغییر و تحولاتی، به ندرت ناشی از عوامل طبیعی و سازگارانه هستند؛ پس احتمالا مشکل تشخیص داده‌نشده‌ای مانند ابتلا به اختلال یادگیری بر سر راه فرزندتان وجود دارد. در مواجهه با مسائلی مانند تشخیص و درمان اختلالات یادگیری، حتما از روانشناس کمک بگیرید. همچنین می‌توانید از مقاله اختلالات یادگیری برای آشنایی بیشتر استفاده کنید.
مشکلات تحصیلی
وجود مشکلاتی مانند بیش فعالی یا دیرآموزی، باعث بروز مشکلات تحصیلی در بچه‌ها می‌شود. این مشکلات اگر به موقع درمان نشود، باعث ازبین‌بردن انگیزه درس و تحصیل در آن‌ها می‌شود؛ پس حتما با روان‌شناسان و مشاوران مدرسه برای تشخیص و درمان مشکلاتی مانند اختلالات یادگیری و کودکان دیرآموز مشورت کنید.
ضعف در مهارت های ارتباطی و دوست یابی
تعاملات اجتماعی سالم و نحوه مدیریت تعارضات ارتباطی، یکی از مهم‌ترین عوامل سلامت روان کودک است. ضعف در مهارت‌های ارتباطی و دوست‌یابی بچه‌ها احتمالا به مسائلی مانند اختلال طیف اوتیسم، خجالتی‌بودن کودک، اضطراب اجتماعی، حسادت، خودشیفتگی و پیامدهای آن مانند طرحواره استحقاق در نوجوانان مربوط است. روان‌شناسان به شما در تشخیص و درمان این مشکلات کمک می‌کنند.
اضطراب و استرس بیش از حد
اضطراب‌های کودکی درمان‌نشده به‌مرور شدید و شدیدتر می‌شوند و بر تمام زندگی فرزندتان سایه می‌اندازند. اگر فرزندتان به صورت افراطی احساس نگرانی می‌کند و این موضوع باعث اختلال در عملکرد مدرسه، بی‌اشتهایی کودک، بدخوابی و مشکلاتی از این دست می‌شود، حتما با یک روانشناس مشورت کنید. به دلیل شدت بیشتر ترس‌ها در سنین ابتدایی، مشکلاتی مانند فوبیا در کودکان را جدی بگیرید و در اسرع وقت برای درمان‌شان اقدام کنید.